Maar in die tijd was er in de Burkinese RK kerk (nog) geen sprake van "condooms, anti-conceptie-pillen e.d.": dit was uit den boze: en zo werd alléén slechts "onthouding" en de "methode naturelle" als alleen zaligmakend aangeprezen voor de "planning familial", én beoefend. Ik meen me zelfs te herinneren dat bij ongeveer 70% van de "couples" die deze methode au sérieux namen, er inderdaad sukses geboekt werd !
De methode die werd aangeleerd en beoefend, was: "Au service de l'amour du couple: la méthode Billings".("ten dienste van de liefde in het huwelijk: de Billings methode", afkomstig uit de V.S.) Met behulp van de Burkinese Abbé Valentin Nandnaba van Ouagadougou, de specialist in deze materie, gaven we boekjes, en zelfs een "handboek" uit over deze methode, die in eenvoudig frans en de plaatselijke talen werden verspreid. En dit in samenwerking met de mensen van het "alphabetiserings-project" in het frans, maar vooral in de plaatselijke talen. Er waren in die tijd (nog) geen ervaringen met aids.... Ofschoon in de grote steden van Burkina hoe langer hoe meer de "moderne" anti-conceptionalia werden gebruikt, tot grote ergernis van de RK.
Maar hoe langer hoe meer werden we in Burkina (en in Mali eveneens) overspoeld met burkinese émigrés die uit Ivoorkust terug kwamen met de zgn "baa-kêêga" de "grote ziekte" en thuis kwamen om te sterven. Er werd dan bvb als rede aangehaald dat de "burkinezen het klimaat van Ivoorkust niet (meer) aan konden in de dikwijls onmenselijke werk-omstandigheden in de bananen, koffie en cacao-plantages." etc. Maar meer opmerkelijk was, dat de meesten echter uit de grote agglomeraties van de kust kwamen, waar ze grotere of kleine "jobs" hadden, en niet in de "campements" van het binnenland leefden, maar in de opeenhoping van shanty-towns in de buitenwijken van de steden. Vooral vanuit Abidjan, de hoofdstad van Ivoorkust ontpopte aids zich als een vector, als een van lopend vuur naar de binnenlanden van West Afrika, met name Burkina (3 miljoen burkinezen wonen en werken in Ivoorkust) en Mali (met 2 miljoen migranten ook in Ivoorkust)
Mijn eerste ervaringen met aids en aids-patienten in Burkina Faso dateren uit 1990, toen een onderwijzeres van het "Centre Ménager" van de Zusters van Léo ernstig ziek werd. Léo ligt in het grensgebied met Ghana, en is een "halte" op een van van de doorgangswegen van de kust naar het binnenland. We hebben alles gedaan om deze nog jonge vrouw te verzorgen, maar ze is toch overleden... Pas enkele weken daarna beseften we - en het bericht deed al fluisterend de ronde - dat deze vrouw aan "de grote ziekte van Ivoorkust" was overleden. Pas toen gingen onze ogen open, en werden er hoe langer hoe meer emigrés, met aids besmet vanuit Ivoorkust naar Burkina en Mali teruggebracht, om daar te sterven. Geen enkel medicament was toen beschikbaar.. en dit is nauwelijks 12-13 jaar geleden !
Jammer genoeg heeft de Kerk hier niet op ingehaakt: ze zag wèl, maar moest de "juiste opties" van de katholieke moraal theologie verkondigen. In Ouagadougou heeft de Congregatie van de Camilliaanse religieusen (m/v), die zelf als hun specifiek werkterrein ook eigen ziekenhuizen, kliniekjes, dispensaria, doctoren en zieken-verzorg(st)ers hebben, uitstekend werk verricht. Verschillende van hun eigenlandse religieusen-artsen hebben zich een autoriteit opgebouwd waarnaar geluisterd wordt, ook vanuit de ziekenhuizen van de regering. Maar ook hier moesten dezen zich schikken naar de zienswijzen van de katholieke kerk en de Afrikaanse Bisschoppen-conferenties. Totdat een van de Bisschoppen, gedurende een intervieuw, zich (per ongeluk?) liet ontvallen, dat "voorbehoedsmiddelen en anticonceptionalia" - maar vooral werd gedoeld op de "capote" (condoom) - eigenlijk "un moindre mal" waren... (een noodzakelijk kwaad)...
Maar dat met deze uitspraak de kogel door de kerk was, is nog verre van daar. Het ministerie van volksgezondheid hield grote campagnes in alle steden en dorpen van Burkina Faso over het gebruik van de capote als noodzakelijk middel ter bescherming van zichzelf en de ander tegen aids. Maar ze insisteerde ook op "fidélité" (huwelijkstrouw) en "abstention" (onthouding). Ondanks dat was deze campagne een doorn in het oog van de RK kerk.
Wat dat betreft waren onze protestante broeders veel schappelijker. In Léo vertaalden we met de Commissie voor de plaatselijke Nuni-taal van de S.I.L. (Société Internationionale de Linguistique) niet alleen het Nieuwe Testament, maar ook boekjes voor de alfabetiserings-cursussen over aids, en de middelen om zich ertegen te beschermen. Dit riep soms grote dilemma's en gewetens-vragen op bij de katholieken, maar de protestanten hadden er geen moeite mee.
Ik kan me niet meer herinneren, wanneer "Chrétiens & Sida" (een katholiek in Frankrijk uitgegeven blad over aids) voor het eerst uit kwam; ik geloof dat het omtrent de begin jaren negentig was. Vooraleer werd dit blad gratis in de Bisdommen verspreid, vooral het speciale nummer dat regelmatig als bijlage uitkwam: "Chétiens & sida en Afrique". (Kristenen over aids in Afrika) Later werd deze bijlage ge-integreerd in het blad zelf. Toen heb ik mezelf erop geabonneerd, om ook (en júist) op de hoogte te blijven van de ontwikkelingen in het christelijk denken en uitspreken van opinies inzake aids.
Eenmaal terug in Nederland (1995) toen ik werd benoemd in de Haagse Schilderswijk voor het migranten-pastoraat, ben ik het blad blijven ontvangen, (ter instructie van de Afrikaanse frans sprekende Migranten) en abonneer nu ook een afrikaanse confrater in het Bisdom Koudougou van Burkina Faso, die zich gespecialiseerd heeft in de aids-problematiek vanuit de RK kerk; maar ook om helder en duidelijk te kunnen zijn naar zijn eigen confraters toe in het diocees waar hij werkt: of, zoals hij me onlangs zei: "mijn confraters hebben nog niet in de gaten dat dit een existentieel en cruciaal probleem aan het worden is in ons land!" Het blad Chrétiens & Sida helpt hem daar bij.
Wat is de reactie van de missionarissen op deze hele ontwikkeling van het aids-probleem ? Moeilijk te zeggen. De meesten van ons zijn "ouderen" - mezelf erbij gerekend (1931) en daarom ook gerespecteerd door de afrikaanse mens; en zouden we misschien beter gehoord kunnen worden wat betreft deze materie door de jongere generatie eigenlandse priesters (die er zelf ook moeite mee hebben ! ook op practisch gebied wel te verstaan.. oh ! de celibaatskwestie; sommigen zijn zelfs aan aids gestorven, vooral in Tanzania... laat ik me vertellen !) Ik heb de indruk dat de bisschoppen wijselijk (?) hun mond houden.. En de missionarissen willen zich niet openlijk een standpunt innemen en de bisschop tegen zich in het harnas jagen..
Maar van de andere kant is die "juiste leer van de kerk" falikant tegenovergesteld wat de moraaltheologie betreft. (de verzorging van aids-patiënten door de kerkelijke instellingen niet te na gesproken, integendeel, er wordt veel gedaan door de religieuse congregaties voor hen.)
Maar ook de missionarissen hebben het niet altijd meer voor het zeggen, en velen blijven "zitten waar je zit en verroer je niet" omdat ze niet als ´persona non grata' willen beschouwd worden door de bisschop, en geen positie durven in te nemen, nog minder om zich geëngageerd op te stellen en op de bres te gaan staan voor hun mensen... Ze willen graag nog blijven werken in Afrika, en die prijs willen ze dan betalen...
Het blad "Chrétiens et Sida" laveert tussen de klippen door, en geeft een frisse kijk op, en uitstekende raadgevingen voor het hele aids-gebeuren.
"l'Intelligent" (ex "Jeune Afrique") in frans sprekend Afrika hét meest gelezen blad, geeft regelmatig goede info over aids problemen in de diverse Afrikaanse landen. Sommige artikelen worden door ons vertaald (of we maken er een beknopt artikel van) om ze op het web te zetten met "links" naar bevoegde instanties die meer gespecialiseerd zijn dan wijzelf..
Voor de Nederlandse missionarissen bestaat er het maandblaadje "Woord en Wederwoord" dat ze (buiten Nederland) gratis ontvangen (uitgegeven door het CMC) waar met meer vrijheid over de aidsproblematiek wordt gesproken: ook hier goede info.
De cruciale toestanden zoals in Tanzania en Zambia m.b.t aids vormen wel een "doorn in de voeten van de bisschoppen aldaar: ze weten niet meer op welke voet te dansen", zoals de fransen zeggen. Witte Pater Bernard Joinet is naar mijn weten de eerste missionaris die wetens en willens zichzelf in de waagschaal heeft gezet om het aids probleem aan te pakken in Tanzania en door te zetten ondanks de schele ogen van de bisschoppen; daar was ook moed voor nodig. Hij komt eind oktober 2003 in Amsterdam op het KIT spreken over zijn ervanringen.
CMC, Memisa en Cordaid komen regelmatig op voor de aids problematiek, maar stellen zich daarin dikwijls op op een manier die bij veel katholieken in het verkeerde keelgat schiet, missionarissen incluis. Jammer dat er in deze organisaties geen missionarissen meer dienst doen zoals vroeger: mensen zoals Joinet die vanuit hun missie-ervaring mét deze mensen na kan denken over deze problemen. De laatste missionaris heeft zich van deze instellingen terug getrokken in 2001.
Websites zijn voor ons missionarissen in Nederland misschien nog de enige manier om aan de weg te timmeren. Ik werd in 2001 gevraagd me hiervoor in te zetten. Echter de aids-problematiek is van deze website maar een heel klein item, daar er al zovéél over gepubliceerd wordt. Maar ook hier hebben we een klein venstertje kunnen openen, dat ook referenties geeft naar andere sites. (zie de knop "dialoog-ontmoeting" op deze website.) Het is nog een heel klein begin...
Missionarissen op vacantie in Nederland hebben soms ook wat te zeggen: zie het artikel in het Brabants Nieuwsblad van 17 augustus 2003 met een intervieuw van een van onze confraters die in Ghana werkt aan een aids-project, uitstekend ! en gesponsord door de Stichting Ontwikkelings-samenwerking Breda.
Het laatste woord is nog niet gezegd over aids en kerk. Vooral over aids en kerk in Afrika ! Hopelijk zal er ook eens duidelijkheid komen vanuit de katholieke hoek. Maar vooralsnog moet Afrika zijn eigen boontjes doppen in deze; en dult ze misschien ook niet de inmenging van de RK vanuit Europa, die misschien een al te neo-kolonialistisch tintje aan het geheel zou willen geven..?
N.B. Zie voor dit probleem van "Aids en Kerk" de website www.aids-church.tk
